ER WORDT DE BIJBEL ONRECHT AANGEDAAN.

(Hoe het een gast in Sodom verging.

Er wordt de Bijbel onrecht aangedaan. Het is daarom dat ik de pen opneem om iets over de Bijbel te gaan vertellen. Misschien dat dan aan sommigen de ogen opengaan en dat zij gaan beseffen hoe onbillijk zij waren, ondanks vaak zelfs goede bedoelingen).

Het verhaal, aan de wereld bekend als dat van het Procrustes - bed komt ook in een oude Joodse overlevering voor, als een der vele verhalen omtrent het onrecht en de ongastvrijheid van Sodom.

De inwoners van Sodom zouden namelijk de gewoonte hebben gehad om gasten die hun land bezochten aan een speciale behandeling te onderwerpen. Om te beginnen waren zij helemaal op gasten niet gesteld. Die kwamen het evenwicht van de met zichzelf en met zijn wetten tevreden wereld van Sodom alleen maar verstoren. Drong een vreemdeling echter toch tot in Sodom door, dan onderwierpen zij hem aan bepaalde behandelingen. Daartoe hadden de vier rechters van Sodom o.a. een bed waarop de vreemdeling zodra hij als zodanig in een der straten was herkend en gegrepen met geweld werd neergelegd.

Het kwam natuurlijk nagenoeg nooit zo uit dat de gast precies de maten van het bed had. Dat was nu echter de toelatingsvoorwaarde tot Sodom: de vreemdeling moest precies voldoen aan de maten van het bed. Als de gast dan dus eenmaal op het bed was gelegd begon men hem passend te maken. De te groten werden in elkaar gedrukt, de te

kleinen werden net zo lang uitgerekt tot dat zij precies de maten van het bed hadden. Natuurlijk overleefde niemand deze behandeling en dat was dan ook de bedoeling. Levende gasten met andere maten dan die welke Sodom had gefabriceerd liet men niet toe. Dode op maat gebrachte vreemdelingen konden de rust van Sodom niet verstoren. Zij bevestigde steeds opnieuw dat de maten van Sodom boven alles gingen.

Geen vreemdeling waagde zich meer in die wereld van Sodom. En geen inwoner van Sodom kon ongestraft vreemdelingen welwillend tegemoet treden. Hij werd wreed vernietigd. Dit optreden van Sodom wordt als voornaamste reden genoemd voor zijn ondergang (Sefer Hajaschar)

Ik geloof dat men in onze wereld de Bijbel die ook als een gast tot ons kwam op deze manier heeft bejegend. Die gast bracht ook eigen maten mee. In plaats van de gast met liefde en waardering te ontvangen, zoals wij immers toch pretenderen gasten te verwelkomen, heeft men zich op die gast geworpen, is er aan gaan rukken en trekken om hem pasklaar te maken voor deze wereld. En nu heeft men die gast praktisch gedood, maar, hij is nu dan toch wel zo ongeveer op de maat van de wereld gebracht. Men handelde met de Bijbel ook volgens het principe: beter een dode Bijbel op onze maat, dan een levende die andere maten heeft. En daarom geloof ik dat men de Bijbel onrecht heeft aangedaan. Zo behandelt men een gast niet. (Men moet onwillekeurig aan dit verhaal denken als men nagaat met welke methoden de bewoners van onze wereld pogen de Bijbel te doen passen. De Bijbel is door haar inhoud onmiskenbaar een vreemdeling voor de wereld van onze gevoelens en inzichten. Zij is als van een andere wereld komend, van een wereld gebouwd volgens andere maatstaven. Op velerlei wijze voldoet zij niet aan onze begrippen van logica, van tijd en ruimte van moraal. Men kan nu deze andere maatstaven al bij voorbaat onacceptabel vinden omdat zij niet samenvallen met die van het gegroeide wereldbeeld. De vreemdelingen in Sodom pasten ook niet op de meet-instrumenten door de wijzen van Sodom, de ,,vier rechters'' opgebouwd. Men kan echter ook de spreekwoordelijke ongastvrijheid in Sodom vermijden door de wegens haar inhoud klaarblijkelijk uit een andere sfeer stammende Bijbel werkelijk als een gast te bejegenen. Misschien heeft zij dan iets te vertellen uit die andere werelden, iets verrassend nieuws, iets voor ons weten en voor ons inzicht tot op heden onbekends.

Het is niet moeilijk om te constateren dat de Bijbel inderdaad maatstaven heeft die met de meetinstrumenten van onze wereld moeilijk kunnen worden gemeten. Men moet nu echter niet te lichtvaardig zijn met kritiek op Sodom. De vreemdeling maakt het ook ons niet gemakkelijk als wij hem voor onderzoek op onze meet-tafel leggen . De methoden van Sodom liggen niet zo ver van de onze als wij zelf gaarne ons willen laten geloven . Stel eens dat wij uitgerust met de door onze wijze mannen van wetenschap gereed gemaakte methoden de vreemdeling Bijbel opnemen en hem uitstrekken op de toelatingstafel tot onze wereld. Zou de Bijbel dan niet ook falen in het levend toegelaten worden. Want is het om te beginnen niet werkelijk moeilijk verschillende stukken van de Bijbel te vatten zo als zij zijn, zonder de neiging te gaan vertonen om te gaan rukken, trekken, persen of hakken? Hoevelen stoort het niet dat de aartsvader Jakob op blijkbaar slinkse weg de zegen van zijn oudere broer Esau steelt, of dat de aartsmoeder Sara op hartvochtige wijze de haar ondergeschikte Hagar tot tweemaal toe de woestijn instuurt. Vormt het uitroeien van de volken van Kanaan een staaltje van humaniteit ? En is het niet koning David die Uria de dood instuurt om diens vrouw Batsheba voor zich te kunnen nemen? (Men zegt dan wel eens als excuus dat de Bijbel menselijk is en dat zij vertelt hoe mensen zijn en hoe zij handelen. Maar waarom vertelt zij dan juist deze voor onze gevoelen zo stuitende verhalen, van mensen die overigens blijkbaar toch zeer dicht bij God stonden? Wil zij laten zien dat ook de grootsten zondig en daarnaast ons toch vragen zelf niet te stelen of te bedriegen, zelf niet jaloers te zijn en niet te doden? Terwijl van de grootsten verteld wordt dat zij het wel deden? Is ,,menselijk karakter'' van de Bijbel dat men dan wil geven niet ook een poging om hem passend te maken voor onze maatstaven)?

Er zijn meer, veel meer, dingen in de Bijbel die ons als wij hem eerlijk, met open ogen benaderen, niet passen. De Bijbel geeft nooit stukjes moraal; goed die staan ons wel aan. Zij bevat ook interessante historische gegevens. Ook dat past ons, zij geven ons een beter inzicht in de evolutie gedurende de eeuwen der mensheids-geschiedenis. Maar waartoe dan b.v. de droge opsomming, met vele onnodige herhalingen, van de geschenken der stamvorsten bij de inwijding van het tabernakel - in het begin van het boek Numeri - en waartoe die minutieuze uitleg, alweer met vele herhalingen, hoe dat tabernakel werd gemaakt, welke stoffen er werden gebruikt en hoeveel ervan. Waartoe die massa van details en maten voor een toekomstige tempel zoals Ezechiel die beschrijft. En de vele gegevens over de verdeling van het land Kanaan onder de stammen van de kinderen Israël. Passen deze grensafbakeningen, laten wij eerlijk zijn, in een boek dat wij toch gaarne als heilig, althans als zeer waardevol voor alle tijden zouden willen beschouwen?

(Men zou zoals zo velen kunnen zeggen dat dat dan inderdaad onnodige franjes zijn, door te nauwgezette schrijvers in oude tijden blijkbaar belangrijk gevonden. Schrijvers met een boekhouders-mentaliteit, misschien wel een tikje materialistisch. Men zou ze gerust weg kunnen laten zegt men. En evenals de Sodom-gasten-ontvangers hakt men dan met een goed geweten het rechterbeen van de vreemdeling af. Dan past hij althans aan die kant beter.) Waren de schrijvers in de oudheid niet soms wat te omslachtig, verloren zij zich niet te veel in onnodige details? Men leest deze passages toch........ nooit, in de geest heeft men ze al uit het grote geheel in de vergetelheid gedrukt. Ah de commentatoren is op deze plaatsen opmerkelijk stil. En hiermede heeft men dan de verdere handeling verricht bij het pasklaar maken van de vreemdeling voor de wereld van Sodom. In Sodom zou men gezegd hebben: ,,laten wij het rechterbeen er eens af halen dan past hij beter in ons bed.

Nu men toch eenmaal eerlijk er mee bezig is, zou ook de vraag aan de orde kunnen komen of die vaak ellenlange geslachtsregisters van verder niet ter zake doende personen wel nodig zijn. In een heilig, althans zeer belangrijk boek nog wel! Waartoe moeten wij perse weten hoe al die vorsten en koningen vEsau en Edom heetten, (Gen.) waarbij bovendien nog allerlei tegenspraken en verwarringen bij de namen naar voren komen. Moeten wij werkelijk ook al die namen in het boek Kronieken hebben? Is dat óók heilig? ( En die leeftijden in Genesis, die onwaarschijnlijk lange leeftijden. Hoe kan dat nu kloppen. Kom, laten wij ook dat linkerbeen er maar afzagen. Je ziet, de vreemdeling begint nu werkelijk wat beter in het bed van onze maatstaven te passen ).

En alweer perst men stukken weg. In Sodom zou het linkerbeen van de vreemdeling een amputatie ondergaan. En wat te zeggen van die onnoemlijk vele details over de verschillende offersoorten. Het boek Leviticus is er bijna niet door te lezen. Waren die offers niet uitingen van primitieve mensen, die meenden op die manier hun godheid te vriend te kunnen houden? Die bloedige passages passen toch niet bij het hoog- humanistische, morele karakter van de Bijbel. Ook in de profeten wordt immers al betoogd dat een goed innerlijk meer waard is dan al het vet van de offers; dat G'd dat helemaal niet zo wou. Met een des te beter geweten kan men die offers dus ook maar naar de achtergrond drukken. Men is daarbij meteen af van de tegenspraak tussen anti-offer-profeten en pro-offer Pentateuch.

(Laten wij dus beter ook de rechter-arm van die gast, die zo de harmonie der maatstaven verstoort door uit dat bed te hangen, er maar af halen. Het staat ineens veel beter).

De cynische toon spijt mij. Het is echter moeilijk het op andere wijze voor te stellen. In Sodom zou men overigens concluderen dat de rechterarm van de gast harmonie-verstorend werkte, en men hem moest uitrukken. Men moet nu ook verder consequent handelen. Wat doet men in deze omstandigheden met het scheppingsverhaal? Men weet immers dat de wereld wellicht miljarden jaren nodig heeft gehad om zich te ontwikkelen. Dat is bijna exact - wetenschappelijk aangetoond. En het zondvloed- verhaal? Waarschijnlijk zijn er vroeger grote overstromingen geweest, maar de hele wereld, en alle mensen? En het water dat 15 ellen stond boven de bergen. (Gen.) Boven welke bergen. Want de bergen hebben toch verschillende hoogten. En hoe kon Noach in z'n schip met die wat vreemde maten alle dieren bergen. Hoe kwam hij eraan. Wel een beetje overdreven en onwaarschijnlijk. En dan dat steeds maar komen van G'd of engelen naar de aarde om gesprekken te voeren. Natuurlijk inbeelding, suggestie. Primitieve natuurmensen. Men kan dat niet woordelijk menen. En wilden die mensen die de toren in Babel bouwden daarmee echt in de hemel komen? (Ach ja) Zij wisten nog niet van dat enorme Heelal, miljoenen licht- jaren uitgestrekt. Maar passen die kinderverhaaltjes dan nog wel in een serieus boek, voor grote en geleerde mensen? (Hoogstens voor studie van de reacties van primitieve zielen. Laten wij dat allemaal liever weg doen).

En in Sodom volgt een nieuwe ruk en trek-sein. Het linker been is er af, laten wij de linker-arm die daar zo buiten ons model bengelt, er ook maar afhalen. Er blijft overigens nog genoeg over om dol te worden van die vreemde gast.

Want daar heb je die wrede G'd weer, die eerst Abraham tot het uiterste beproeft voor hij hem een zoon geeft, terwijl alle anderen kinderen in overvloed krijgen en nu moet Abraham die zoon tenslotte toch nog gaan offeren. Ja, mensen-offers, dat bestond vroeger, zeggen de Sodom analisten en halen hiermede weer een stuk heiligheid en onwrikbaarheid weg. De verkoop van Jozef door zijn broers laat men graag staan. Het is een mooi romantisch verhaal, speciaal boeiend en leerzaam voor kinderen. Jozef vergeeft tenslotte en dat is goed. Maar dan komt de uittocht uit Egypte weer, met tal van moeilijkheden t.a.v. onze maatstaven. De tien plagen; kan dat wel zo? In ieder geval is het alles wel overdreven ook is aangedikt, het causale verband wat verwrongen. En de zee die ineens gespleten werd. Men kan wel een wind laten waaien juist op dat moment, om de Bijbel wat tegemoet te komen. Er waaien immers zo vaak winden met gevolgen voor het waterniveau. De details over de muren van water links en rechts moet men dan maar met vele ponden zout nemen. En die zee was natuurlijk geen zee doch slechts een klein armpje. Het Sinai-verhaal is al wat moeilijker. G'd daalt neer op een berg om aan de mensen iets te verkondigen. Met bliksem en donder. Was het niet een vulkaan die op het juiste moment uitbarstte, zoals de zee die toevallig door een gunstige wind droogviel? De mensen destijds aanbaden natuurkrachten. Een vulkanische uitbarsting heeft zeker niet nagelaten een diepe indruk te maken. Een handige, verstandige leider zou er gebruik van hebben kunnen maken om onder het gedaver der uitbarstingen en het beven van de aarde aan een ongeorganiseerd, weerbarstig volk een strenge wet en discipline op te leggen. Hiermede zijn dan de tien geboden wellicht gered. Want die wil men ook weer niet graag missen. Zij geven zulk aardig vergelijkingsmateriaal met de wetten van andere volkeren in die oude tijden.

Laten wij verder niet teveel over het manna praten. Het zal wel een woestijnvrucht geweest zijn, handig door Mozes gebruikt om het volk op een G'ddelijke spijziging te wijzen. Zijn er niet biologen in Sodom die zelfs beweren dat zulk een vrucht best bestaan kan hebben? En die wolkenzuil en vuurzuil? Woestijnverschijnselen natuurlijk. Dat de zon tijdens Jozua stilstond, is natuurlijk onmogelijk. Het zal symbolisch zijn bedoeld.

(Wie zei daar symbolisch? Grote beweging ontstaat er ineens onder de Sodom - analisten, bezig de gast in het bed te doen passen. Dat was immers het woord. Dat is de oplossing. Want kijk, die gast was onder al dat gerek en getrek, onder dat geamputeer en geschaaf, stilletjes overleden. Niemand had eigenlijk het moment waargenomen oen hij de laatste adem uitblies. Maar hij was nu toch perse dood. Toch ook wel wat jammer, maar ja, het was zijn eigen schuld. Wie kwam er ook met zulke onmogelijke maten naar Sodom. Maar nu was er toch een oplossing: de gast was er ....... symbolisch. Symbolisch kon men alles nu doen. Symbolisch waren er de offers, symbolisch trok men door de zee, symbolisch was er het tabernakel, de zondvloed, de toren in Babel, etc. etc. Dat was het. Jammer dat die gast nu al dood was. Maar misschien toch ook wel goed. Want zulk een man met zulke vreemde maten zou misschien geprotesteerd hebben om er symbolisch te zijn).

Het woord symbolisch is gevallen. Welk een vondst. Dat is immers het woord. Het is bovendien zulk een gemakkelijk woord. Kan men (daar) niet alles mee verklaren, aan iedere wens voldoen? Men kan nu ieder willekeurig stuk uit de Bijbel zo interpreteren als men zelf op een bepaald moment maar wil. Welk een menigte van mogelijkheden biedt dan niet het manna, de vuurzuil, de offerdienst. Men kan de Bijbel nu hanteren voor iedere gelegenheid. De een vindt dat het symbool dit is en de ander dat het dat is. Welk een zee van mogelijkheden voor talloze interpretaties, sekten, kerken. Welk een heerlijke vaagheid, nodend tot speculaties, tot theorieën, tot presenteren van eigen vondsten. Een onuitputtelijke bron. Wat zegt de Bijbel zelf daarvan? De Bijbel kan niets meer zeggen zij is onder al dat gerek, en getrek, geamputeer, en geschaaf, van een levende gast geworden tot een dode vreemdeling. De gast in Sodom verdroeg de behandeling hier echter niet meer en hij heeft heel stil de laatste adem uitgeblazen. Niemand heeft het moment van overlijden kunnen constateren, men was ook zo druk bezig met analyseren en discussiëren. Maar nu is hij wel werkelijk dood. Misschien toch wel jammer, want nu kan hij niet vertellen wat hij denkt van dat aanpassingsproces. Nu heeft hij de maten van de wereld van Sodom hij past er werkelijk redelijk in. Men kan nu zelfs allerlei waarheden van Sodom in hem ontdekken, men kan ook constateren dat hij eens geleefd kan hebben. Men kan nu zelfs beweren dat hij toch wel gelijk had. En misschien toch ook wel goed dat hij dood is. Want zou hij anders niet hebben kunnen protesteren tegen deze behandeling en de daaruit voortvloeiende conclusies? (Het spijt mij dat ik met zulk een een tragi-comisch verhaal heb moeten beginnen . Maar is onrecht gedaan, dus mag ik wel die brave, serieuze Sodom-bewoners een beetje belachelijk maken. Om te beginnen. Want het geheel, deze Sodom-operatie is eerder om te huilen).

Een weinig verkwikkelijk verhaal, deze cynische vreemdelingen - behandeling. Doch waarom heeft de Bijbel dan toch wel al deze opgesomde en nog veel meer moeilijke of tegenstrijdige verhalen. Wisten de schrijvers of samenstellers ervan dan niet dat zij op allerlei punten na verloop van tijd tot situaties als de hierboven geschetste aanleiding zou geven zodra zij onder de mensen zou komen?